سيماي اسلام

اقامه نماز از اصلي ترين دستورات دين اسلام به پيروان خود است و پيشوايان و بزرگان اين دين، اين شكل از عبادت را به شرط رعايت تمامي لوازم تحقق تمام و كمال آن از جمله مهمترين راههاي تحقق رفتار دين‌مدارانه در وجود انسانها مي‌دانند.

به گزارش خبرنگار دين و معارف اسلامي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، مركز ملي پاسخگويي به مسايل ديني پيرامون چرايي وجوب اقامه نماز از سوي دين اسلام پرسش و پاسخي را در اختيار ايسنا قرار داده است كه متن آن در ادامه مي‌آيد:

پرسش: چرا بايد نماز خواند و فلسفه نماز خواندن چيست؟

پاسخ: علت اصلي نماز خواندن ما تنها و تنها واجب بودن آن است؛ يعني ما نماز را به جهت اين كه دستور خداوند و تكليفي شرعي بر عهده ما است، به جا مي آوريم؛ هرچند به روشني مي دانيم كه نماز آثار و برکات متعدد جسمي و روحي و فردي و اجتماعي براي ما دارد؛ با همه اين ها مي توان پرسيد: چرا نماز واجب است و چرا اين تکليف براي ما در نظر گرفته شده است؟

در پاسخ مي گوييم وجوب، يکي از احکام پنج گانه شرعي است که در شريعت و از جانب شارع مقدس که خداوند متعال باشد، براي نظام دادن به ساختار بندگي بندگان تنظيم شده است؛ در نتيجه، از آن جا که پذيرش شريعت و عمل به آن، در مرتبه اي بعد از پذيرش اصل دين و اثبات نبوت و پذيرش خداوند از راه عقل و برهان است، در مورد شريعت چرايي و چگونگي عقلي معنا ندارد. بهترين پاسخ در مورد چرايي وجوب عبادات و ديگر وظايف آن است که خداوند فرموده است.

اما اگر منظور از چرايي، يافتن حکمت هاي وجوب عملي مشخص و مستمر به نام نماز است، مي توان گفت اصولا حکمت هاي عبادتي چون نماز را بايد در فلسفه کلي عبادات و مناسک عبادي جستجو كرد. ما معتقديم که عبوديت و پرستش، يکي از نيازهاي انسان است. تمامي انسان ها از ابتدا تاکنون به شکلي پرستش داشته‌اند. روح انسان، نياز به عبادت و پرستش دارد و هيچ چيزي جاي آن را پر نمي کند؛ اما سخن در نحوه پرستش است. در فرهنگ اسلامي تعيين و مشخص کردن شکل عبادت، با شارع مقدس (خداوند متعال) است. کسي نمي‌تواند عبادتي اختراع کند. اگر کسي ذكر و دعايي را به عنوان عبادت پديد آورد، از مصاديق روشن بدعت و تشريع است که کار حرامي است؛ زيرا امور عبادي را همان گونه که از طرف شارع مقدس بيان شده است، بايد انجام داد؛ نه کم تر و نه بيش تر. در نتيجه، خداوند نماز را واجب فرموده و مقررات و شرايطي هم براي آن وضع كرده است. اما تامل عقلاني در ماهيت نماز نشان مي دهد که اين عمل با اين خصوصيات بهترين شيوه براي رسيدن به همان نياز روحي انسان نيز محسوب مي شود؛ در واقع اگر در ماهيت و شکل نماز دقت شود، مي بينيم که نماز بهترين شيوه اظهار بندگي است. مجموعه اجزا و حرکات آن، تجلي تواضع و تسليم در برابر خداوند است. در عين حال، گراميداشت و جايگاه انسان و قدرت و توان او نيز در اين تکليف مورد توجه قرار گرفته است.

به علاوه، نوع چيدمان اوقات نماز به گونه اي است که نه به انسان فشار طاقت فرسايي وارد شود و نه آدمي تا مدت زيادي از انجام آن و توجه به خداوند و حقايق عالم غافل گردد؛ بلکه به طور منظم و مستمر، اين عمل عبادي در زندگي تکرار مي شود.

از شاخصه هاي مهم نماز آن است که، غفلت زدا است، بزرگترين مصيبت براي رهروان راه حق آن است كه هدف آفرينش خود را فراموش كنند و غرق در زندگي مادي و لذائذ زود گذر گردند، اما نماز به حكم اينكه در فواصل مختلف و در هر شبانه روز در چند نوبت انجام مي شود، مرتبا به انسان هشدار مي دهد و هدف آفرينش او را خاطر نشان مي سازد، موقعيت او را در جهان به او گوشزد مي كند و اين نعمت بزرگي است كه انسان وسيله‌اي در اختيار داشته باشد كه در هر شبانه روز چند مرتبه قويا به او بيدار باش گويد.

همچنين نماز خود بيني و كبر را در هم مي شكند، چرا كه انسان در هر شبانه روز هفده ركعت و در هر ركعت دو بار پيشاني بر خاك در برابر خدا مي گذارد، خود را ذره كوچكي در برابر عظمت او مي بيند و توجه به اين مساله جلوي بسياري از گردن کشي ها و خود بيني ها را مي گيرد.

با اين همه، اگر نماز به طور صحيح و کامل با حفظ شرايط و آداب و با توجه به روح اصلي و ماهيت حقيقي اش خوانده شود، هم انسان را منظم، مقيد، اجتماعي و دور از غفلت و دنيازدگي مي کند و هم جلوي بسياري از مفاسد اجتماعي را مي گيرد که حصول همه اين نتايج، در فرض التزام و جديت و استمرار در نماز است؛ نه اختيار و حق انتخاب در انجام آن.

قرآن کريم به صراحت اعلام مي كند که نماز، مانعي در برابر انجام فحشا و منکر است (3) و اين يعني حيات پاک و نوراني و سعادتي که براي آينده انسان رقم مي خورد. حتي نماز هاي کم مايه و با بي توجهي نيز در اين مسير خالي از اثر نيستند، چنان که افراد گناهكاري بودند كه شرح حال آنها براي پيشوايان اسلام بيان مي شد و ائمه مي فرمودند: غم مخوريد، نمازشان آنها را اصلاح مي كند و همين گونه مي شد.

اما دقت و اصرار در اين شکل و قالب و شروط و قيود اين عمل، به چه دليلي است؟ نماز، نماد تسليم و عبوديت در برابر خداوند است. اگر قرار باشد که هر انساني طبق خواسته خود عمل كند و آن را به جا بياورد، آن چيزي که خداوند از او خواسته، ديگر بندگي او نمي شود؛ بلکه بندگي خود و عمل طبق خواسته خود است. اميرمؤمنان (ع) در روايتي پس از بيان اين که معناي اسلام را تسليم شدن در مقابل پروردگار مي داند. که نشان تسليم در عمل آشکار مي شود، مي فرمايد : مؤمن، بناي دين خود را بر اساس رأي و نظر شخصي نمي گذارد؛ بلکه بر آنچه از پروردگارش رسيده، بنيان مي‌نهد.(1)

شايد يکي از رموز خواندن نماز به همان صورتي که پيامبر فرمود، حفظ شکل و ساختار عمل بعد از قرن ها است که در نتيجه آن، ماهيت و روح کلي و ساختار اساسي خود دين هم در پرتو آن زنده و پا برجا باقي مي ماند؛ در حالي در اديان ديگر ما چنين عمل معيني را نمي بينيم. به همين دليل، آن روح کلي اديان ديگر و ساختار اصلي به مرور زمان از دست رفته است.

هشام بن حکم از امام صادق (ع) پرسيد: چرا نماز واجب شد، در حالي که هم وقت مي گيرد و هم انسان را به زحمت مي اندازد؟ امام فرمود: « پيامبراني آمدند و مردم را به آيين خود دعوت كردند. عده اي هم دين آنان را پذيرفتند؛ اما با مرگ آن پيامبران، نام و دين و ياد آنها از ميان رفت. خداوند اراده فرمود که اسلام و نام پيامبر اسلام (ص) زنده بماند و اين، از طريق نماز امکان پذير است».(2)

يعني علاوه بر آن که نماز عبادت پروردگار است، موجب طراوت مکتب و احياي دين هم هست. در جمع بندي مي توان گفت هم شکل و ساختار ظاهري نماز، زيبا و جذاب و اثربخش است و هم معارف بلند اسلامي در آن وجود دارد، هم تسبيح و تقديس لفظي است و هم تقديس عملي؛ رکوع و سجود و تسبيح و ستايش و دعا و تکبير و سلام و خلاصه همه زيبايي ها در نماز موجود است.

اما در نهايت باز بايد دانست که هر چند نماز داراي بركات و ثمرات بسياري نظير به ياد خدا افتادن، آرامش، دوري از غفلت ها و زشتي ها و . است اما اگر در مورد خاصي چنين نتيجه و ثمره اي حاصل نشد يا بدون نماز هم برخي از اين ثمرات براي ما حاصل بود، نمي توان نماز را به كنار گذاشت و آن را بي فايده دانست زيرا چنين كاري عين مخالفت با دستور خداوند و ضد تسليم و عبوديت كه حقيقت بندگي است مي باشد.